برگزاری کرسی بازخوانی تحلیلی تجربه‌ی «مرور زندگی» بر اساس مبانی حکمت متعالیه
یازدهمین کرسی ترویجی با مجوز شورای اعطای مجوزهای حوزه علمیه خراسان و توسط دبیرخانه رقابت های نخبگانی علوم عقلی با عنوان «بازخوانی تحلیلی تجربه‌ی «مرور زندگی» در تجربیات نزدیک به مرگ بر اساس مبانی حکمت متعالیه» در سالن نشست‌های علمی هتل ولایت مشهد در تاریخ ۱۰ اسفندماه ۱۴۰۲برگزار شد.
در این کرسی که با ارائه حجت الاسلام سید جواد حبیبی خراسانی پژوهشگر علوم عقلی برگزار گردید، حجت الاسلام و المسلمین دکتر علی شیروانی عضو هیأت علمی گروه فلسفه و کلام پژوهشگاه حوزه و دانشگاه و دکتر عباس جوارشکیان عضو هیات علمی دانشکده الهیات دانشگاه فردوسی، به نقد و بررسی کرسی پرداختند و مدیریت علمی این کرسی بر عهده حجت الاسلام علی اکبر قلی زاده پژوهشگر حوزه علوم عقلی بود.
در ابتدای کرسی حجت الاسلام حبیبی خراسانی بیان داشت این بحث مشتمل بر مقدمات مهمی است که باید مورد توجه قرار گیرد از جمله: اهمیت شهود و ارتباط آن با مباحث تجربه نزدیگ به مرگ، کیفیت بررسی معرفت شناختی به شهودات و تاریخچه آن از زمان شیخ اشراق.
در ادامه ایشان به ارائه مستنداتی از کسانی که تجربه مرور زندگی برای آنها اتفاق افتاده پرداخت و درضمن آن بر ضرورت بررسی های فلسفی این پدیده ها تاکید کرد. وی چند راهکار برای تبیین چنین پدیده هایی مطرح کرد:
1-با توجه به تشکیک میتوان این تجربیات را در عالم بالا مشاهده کرد. با این بیان که آنچه در اینجا اتفاق می افتد به نوعی تابشی در عوالم بالاتر دارد ولی به صورت رقیقتر. کسی که تجربه نزدیک به مرگ دارد و حالت خلع بدن برای او اتفاق می افتد صعود به عالم مثال دارد و در آنجا میتواند آنچه در عالم زمان اتفاق افتاده را ببیند. چرا که متفرقات در عالم زمان، مجتمعات در عالم دهر هستند.
2-از راه علت و معلول. یعنی اگر کسی به علت دست یابد به معلول هم دست یافته است زیرا علم به علت مستلزم علم به معلول است.
از سویی دیگر سه چالش اصلی در تجربه مرور زندگی به دست آمده است. این چالش های عبارت اند از: 1.تجربیات امور نفسی یا نفس الامری 2.تجربیات و ادراک غیر خطی از زمان 3. ادراک حقائق اتفاق نیافتاده؛ آنگاه بر اساس مبانی فلسفی حکمت متعالیه به بررسی این چالش ها پرداختیم. مبانی ای همچون تجرد نفس، تشکیک وجود، مبنای طیفی بودن عوالم هستی، علم به علت و تاثیر آن در ادراک جمعی پدیده ها را می توان از مهمترین مبانی فلسفی دانست که به کمک آن ها می توان به تبیین تجربه مرور زندگی پرداخت و از امکان چنین تجاربی سخن گفت. نکته‌ی قابل توجه در این پژوهش این است که در این تحقیق تبیین فلسفی به معنای عدم استحاله عقلی تجربیات نزدیک به مرگ با تمرکز بر تجربه ی مرور زندگی و سازگاری آن با مبانی فلسفی حکمت متعالیه است.
در ادامه حجت الاسلام و المسلمین دکتر علی شیروانی به ارزیابی ارائه پرداخت. ایشان تحقیق حاضر را از نظرهای مختلف قوی بیان کرد. ساختار، ورود و خروج به مسئله و مقدماتِ لازم خوب بوده است. به نوعی تحقیق میدانی هم صورت گرفته و تمامی فیلمهایی که مرتبط با بحث از سلسله برنامه های «زندگی پس از زندگی» مورد توجه قرار گرفته و مدعیات تحقیق مستند سازی شده است. ایشان مهمترین اشکال را در این سوال دانست که آیا سلسله مشاهدات این افراد می تواند برای ما یک تواتر بسازد؟ آیا تعریف تواتر بر آن صادق است؟
همچنین دکتر عباس جوارشکیان مهمترین نقطه قوت تحقیق را در این دانست که به صورت انتزاعی مطرح نشده است بلکه به دنبال مشاهدات و افزایش آن و رساندن آن به سر حد تواتر عمل کرده اند. ایشان نقاط قابل تامل بحث را هم ناشی از خود فلسفه صدرایی دانست. یعنی اینکه علم به علت مستلزم علم به معلول است؛ آیا این شفافیتی که برای این افراد شکل گرفته است صرفا همان چیزی است که با رسیدن به علت با همین تفاصیل برای آنها منکشف گردیده است؟
در انتها حجت الاسلام حبیبی خراسانی به برخی از نقدها پاسخ داد:
الف: سلسله مشاهدات افرادی که تجربیات آنها مورد توجه قرار گرفته از باب تواتر معنوی است. زیرا پژوهش های پیرامون تجربیات نزدیک به مرگ ابتدا باید میدانی دیده شود تا در نهایت به صورت علمی مورد بررسی قرار گیرد. در تجربه مرور زندگی اگر پژوهش میدانی صورت گیرد مشترکات این تجربیات تجمیع می شود که در این صورت تواتر آن اثبات می شود.
نکته قابل توجه دیگر اینکه اگر در پژوهش میدانی با مواد خام مواجه شویم تحلیل فلسفی آن هم دشوار است که چگونه با مبانی صدرایی بتوان تحلیل فلسفی از این تجربیات داشت. پرسش هایی که پیرامون این تجربیات صورت گرفته موجب می شود که امتداد و ارتقایی در مبانی فلسفی صدرایی صورت بگیرد که این پژوهش می تواند نقطه عطفی در امتداد مبانی فلسفی صدرایی باشد.