برگزاری پنجمین کرسی ترویجی در حوزه علمیه خراسان

پنجمین کرسی علمی ترویجی با مجوز حوزه علمیه خراسان توسط واحد پژوهش سطح چهار مدرسه علمیه عالی نواب در تاریخ ۲۸ بهمن ۱۴۰۲ برگزار گردید.
در این کرسی حجت‌الاسلام والمسلمین سیدموسی صدر، استاد سطوح عالی حوزه علمیه خراسان، به‌عنوان ارائه‌دهنده کرسی و حجج اسلام والمسلمین عباس عبدالله‌پور و سیدحمید علوی آزیز از اساتید سطوح عالی حوزه علمیه خراسان، به‌عنوان اساتید ناقد کرسی حضور داشتند و حجت‌الاسلام علیرضا خوئینان، پژوهشگر و مدرس حوزه، مدیریت کرسی را بر عهده داشت.
حجت‌الاسلام والمسلمین سیدموسی صدر در ابتدای بحث، سه پرسش محوری که کتاب «اصول و قواعد استنباط ائمه (ع) از قرآن کریم» در پی پاسخ به آن است را تبیین کردند.
 
پرشس‌ها عبارت اند از:

1. آیا ائمه علیهم السلام از قرآن استنباط کرده‌اند یا خیر؟


2. استنباط ائمه علیهم السلام از قرآن ضابطه‌مند بوده است یا خیر؟


3. ائمه علیهم السلام بر اساس چه قواعدی از قرآن حکم استنباط می کردند؟

در ادامه ایشان به پاسخ این سه پرسش پرداخته و نسبت به سؤال اوّل بیان کردند:
متکلمان، استنباط اهل بیت از قرآن را قبول ندارند زیرا استنباط به جهت فهمیدن مراد شارع است و اهل بیت به آن علم دارند و نیازی به استنباط نیست اما به نظر مولف استنباط ائمه علیهم السلام می تواند به غرض های دیگری همچون تعلیم و اقناع نیز باشد.
نویسنده در پاسخ به دوم بیان کردند با توجه به استقراء نسبتاً تامّی که انجام شده است مهمترین ضابطه در استنباط اهل بیت (ع) عقلایی بودن است. به عبارتی این سؤال، پاسخ به تفکر رایج میان اهل سنت است که قائل اند شیعیان اهل تاویل اند و این تفکر از زمانی که مذهب اهل تاویل اسماعیلیه به حکومت رسیدند و نماد تفکر شیعه معرفی شدند نشأت می گیرد.
سپس سه قاعده تطبیق، تعلیل و تفسیر در استنباط ائمه مطرح شد که پاسخ نویسنده به سؤال سوم بود.
در پایان نویسنده به نتایج حاصل شده از این پژوهش اشاره کرد که عبارت اند از:

1. اهل بیت بر اساس قواعد عقلایی از قرآن استنباط می کردند.


2. با توجه بیشتر به قرآن و حکم می توان فرایند اجتهاد را تقویت کرد.


3. پایه گذار دانش اصول فقه اهل بیت بوده اند.

 
 

سپس حجت الاسلام و المسلمین عباس عبدالله پور جهت تعلیم خطاهای نگارشی به طلاب حاضر در جلسه به نقد اشتباهات تایپی، ویرایش و نگارشی اثر اشاره کرد و موارد صحیح آن‌ها را نیز بیان نمود.
در ادامه ترجمه‌های ارایه شده عبارات عربی از سوی مولف، نثر عامیانه، به کار نبردن اصطلاحات علمی در مبحث معناشناسی واژگان و جعل اصطلاح نقدهایی بود که بدان اشاره کرد.
سپس در ادامه حجت الاسلام والمسلمین سید حمید علوی آزیز بعد از تقدیر و تجلیل از مولف و کتاب ایشان چند سؤال را مطرح کرد:

1. آیا اهل بیت برای فهمیدن حکم شرعی از قرآن استنباط نمی کردند؟ اگر خیر، به چه دلیل در حالی که روایت اوّل کتاب دلالت بر این مطلب دارد که اهل بیت برای فهمیدن از قرآن استنباط می کردند و فقط به جهت تعلیم و اقناع نبوده است؟ اگر بله، علاوه بر خطاپذیری اجتهاد، تالی فاسد دیگر نیز دارد که جهل پیش از اجتهاد باشد و ساحت معصومین علیهم السلام از هردو مبرا است.


2. جامعیت تشریعی قرآن یک اصطلاح است لطفا مقصود خود را از آن به طور واضح بیان کنید. اگر منظور این است که اهل بیت با علم غیب از قرآن حکم استنباط می کردند که قابل تسرّی نیست اما اینکه هر آنچه جامعه اسلامی نیاز دارد در قرآن وجود دارد قابل اثبات نیست زیرا تا زمان صادقین علیهما السلام شیعیان هنوز مسائل حجّ را به طور کامل نمی دانستند چطور در قرآن بوده، ولی از آن خبر نداشتند.


3. اینکه فقها روایت محور هستند و در اجتهاد خود کمتر از قرآن و حکم عقل بهره برده اند.


4. در واقع اهل بیت هیچ اصل و قاعده ای خاصّی برای اجتهاد که قابل تسرّی به غیر از خودشان بوده نداشتند. از استنباطات ائمه نمی توان الگوریتم اجتهادی طراحی کرد که هر مجتهدی بتواند از آن بهره ببرد؛ زیرا موارد که متعارف است دیگران گفته اند و بحث شده است و مختص به استنباط احکام از قرآن و روایات نیست و مواردی که نامتعارف است مخصوص خود اهل بیت است که از علم غیب بوده و قابل تسرّی نیست.


5. منظور از اینکه اهل بیت پاگذار دانش اصول هستند چیست؟ اگر مقصود اصول زبانی است قبل از ائمه نیز بوده است اصالت الظهور و اصالت الحقیقة و دیگر موارد زیرا اهل بیت با زبان مردم با آنان سخن می گفتند.

در پایان حجت‌الاسلام سیدموسی صدر به اشکالات اساتید ناقد پاسخ داد.